یادی از محمود ریاضی، تاریخ پژوه و مترجم پرکار خراسانی

مصطفی توفیقی | شهرآرانیوز - ۲۷ سال پیش در چنین روزی که گردش تاریخ، صفحه بیستم مهرماه تقویم سال ۱۳۷۳ را ورق می‌زد، آسمان، یکی از نوادر معاصر خراسان، نویسنده و مترجم محمود ریاضی را از زمین ربود تا پرواز شماره ۷۴۶ هواپیمای فوکر ۲۸ شرکت هواپیمایی «آسمان» که از اصفهان به مهرآباد پرواز می‌کرد، به جای اوراق آخرین ویرایش‌های ترجمه کتاب «داستان تمدن جهان»، خاکستر آن اوراق و نویسنده آن‌ها را به زمین بازگرداند.

خاکستر آخرین دست نویس‌های یکی از پرتلاش‌ترین محققان و مترجمان ایرانی همراه با جان‌های سوخته ۶۶ مسافر پرنده مرگ، بر ارتفاعات کرکس اصفهان فرو ریخت تا داستان ۶۱ سال زندگی این جهانی محمود ریاضی آمیخته با جان‌های دیگر پایان بگیرد، داستان تلاش خستگی ناپذیر یکی از اندک مردمانی که برای آموختن صبوری در راه دانش اندوزی و بینش ورزی، جان خود را فدای زیستن میلیون‌ها تن دیگر از ما مردم می‌کنند. به این بهانه مرور کوتاهی داریم بر زندگی رفیع او.

سالیان جوشش و کوشش

محمود ریاضی، متولد ۱۳۱۲ درگز، دوران ابتدایی و مقدمات متوسطه را در شهر مادری خود سپری می‌کند، سپس برای تحصیل دوره متوسطه به مشهد می‌آید. گذران دوران دبیرستان محمود، مصادف است با وقایع ملی شدن صنعت نفت. روحیه آرمان خواهی ریاضی، پای او را نیز به میدان مبارزات انقلابی می‌کشاند، مبارزه‌ای نه فقط ضد امپریالیسم راست گرا، بلکه همچنین علیه چپ گرایی سوغات مسکو. پس از کودتای ۲۸ مرداد، محمود که سرش هوای تغییردادن حال و ساختن آینده دارد، به دانشکده افسری می‌رود، سپس به دانشکده فنی؛ و در سال ۱۳۴۱ با درجه ممتاز از دانشکده فنی فارغ التحصیل می‌شود. جست وجوگری و میل به پیشرفت، او را به درجه‌ای ممتاز در صنعت برق می‌رساند.

«چاپخش»: چاپ ایده‌ها و پخش تأملات

در سال  ۱۳۴۹ به همراه دکتر سامی و دیگر هم فکرانش اقدام به تأسیس انتشارات «چاپخش» می‌کنند، به این امید که مطالعات و تأملات خود را از طریق این بنگاه فرهنگی، توسعه و انتشار دهند. مؤسسه چاپخش، بیشتر فعالیت انتشاراتی خود را بر چاپ و نشر کتاب‌های سیاسی، تاریخی، اجتماعی و فرهنگی تمرکز داده بود. محمود ریاضی که خود بیشتر در زمینه‌های تاریخ و نهضت‌های استقلال طلبانه کشور‌های جهان قلم می‌زد، برخی از تألیفات و ترجمه‌های خود را از طریق این بنگاه نشر و برخی دیگر را با ناشران معتبری، چون امیرکبیر، ققنوس، تیراژه، نشر نو، و... به چاپ رسانده است.

کتاب نامه مختصر محمود ریاضی

از جمله مهم‌ترین تألیفات وی می‌توان به «تحلیلی کوتاه از امپریالیسم» و از جمله ترجمه‌های مطرح وی به ترجمه و انتشار این آثار اشاره کرد: ظهور و سقوط قدرت‌های بزرگ (پل کندی)، روسیه غرب و چین (ایزاک دویچر)، زندگی سیاسی استالین (ایزاک‌دویچر)،  سیری در بلوغ (ایزاک دویچر)، پایگاه‌های استراتژیک امپریالیسم (عظیم حسین)، سلاح اقتصادی استعمار (یانوف)، چشم انداز‌هایی بر آزادی و برابری در جهان سوم (سی. جی. ویرافاتری)، انقلاب ناتمام روسیه (ایزاک دویچر)، نظری به درون (شیلی آلنده) (ادوارد‌بوراشتاین)، اروپا و عقب ماندگی آسیا (والتر رادنی)، آمریکا و جهان سوم (گیرلینگ)، موسولینی (دنیس مک اسمیت)، بحران انرژی (مایکل تانزر)، روان شناسی عشق ورزیدن (اینیاس لب)، فاصله عقب ماندگی (جی. پی. کول)، اسطوره‌های انقلابی در جهان سوم (ژرار شالیان)، چه کسی جیمی کارتر را اداره می‌کند، ظلمت در نیم روز (آرتور کوستلر)، اقتصاد تسلیحاتی و جنگ (آندره گوندرفرانک).

پرواز را به خاطر بسپار...

ساعت ۲۲:۵۰ شامگاه چهارشنبه بیستم مهر ۱۳۷۳ جز سوگ محمود ریاضی و همسرش در اثر سانحه هوایی و ناتمام ماندن دوران بالندگی این پژوهشگر و مترجم پرکار، سوگ و ناتمامی دیگری نیز با خود داشت، و آن، به پایان نرسیدن آخرین اثر و احتمالا مهم‌ترین تلاش علمی این محقق، یعنی ترجمه کتاب «داستان تمدن جهان از آغاز تا سال ۱۹۹۰» بود، کتاب ارزشمند جی. تم. رابرتس که اگرچه ترجمه متن اصلی آن در دوران حیات ریاضی توسط وی به پایان رسیده بود، حساسیت زیاد وی در اضافه کردن پاورقی‌های دقیق و مفصل و ارائه نسخه‌ای منقح و مرتب از ترجمه کتاب، کار ترجمه نهایی و چاپ آن را بی پایان گذاشت؛ تلاشی که تکمیل دقیق آن، اهتمام دوستداران علم و فرهنگ و تاریخ را می‌طلبد.